Legende van de Sommeltjes

De Waal is het kleinste dorp van Texel. Door de prachtige historische huizen, boerderijen en de kerk op de terp is het een dorpje van verstilde schoonheid. Ook het gevarieerde landschap rond De Waal kan bogen op een rijke historie. Agrarische Natuur en Landschapsvereniging De Lieuw Texel heeft hier een wandelroute uitgezet, geïnspireerd door de legende van de ´Sommeltjes´ rond de Sommeltjesberg in buurtschap Bargen. Deze inmiddels afgegraven grafheuvel werd naar men zegt bewoond door duizenden aardmannetjes van 60 tot 90 centimeter groot. ’s Nachts zwierven ze rond over het eiland. Ze konden zich onzichtbaar maken en door alle openingen van een huis naar binnen komen. Overdag hielden de Sommeltjes zich schuil, want de zonnestralen zouden hen in steen doen veranderen. Daarom worden ze nu vaak verbeeld als stenen met gezichtjes. Naast Texels erfgoedmuseum Waelstee staan twee van deze ‘stenen’ aardmannetjes. Het museum, gehuisvest in twee oude stolpboerderijen, geeft een veelzijdig beeld van het leven op Texel in het verleden. Meer informatie: www.museumtexel.nl

Weidevogels

Het laag gelegen gebied rondom De Waal, met natte, botanische graslanden is een walhalla voor weidevogels zoals de grutto en scholekster. Natuurmonumenten stemt de inrichting van polder Waalenburg zoveel mogelijk af op de voorkeur van broedende en voedselzoekende weide- en trekvogels. Door de zoute kwel groeien hier zelfs zouttolerante planten als zeekraal en schorrenzoutgras. 

Bloemrijke akkerranden

Buiten het dorp voert de wandelroute langs tuunwallen, schapenweides en akkerbouwpercelen met bloemrijke akkerranden. Zo’n akkerrand is één van de natuurbeheerpakketten die agrariërs via ANLV De Lieuw kunnen afsluiten om de biodiversiteit in agrarisch gebied te versterken. Tijdens de wandeling kun je van dichtbij genieten van de bloemenpracht, verschillende soorten vlinders en andere insecten!

Texels oudste dijkje

Vanaf de Bomendiek, waar honderden jaren geleden het zeewater nog tegenaan klotste, zie je goed het hoogteverschil in het landschap. De Bomendiek is aangelegd vóór 1300 en vermoedelijk de oudste dijk van Texel. Daarmee werd het water tussen de Koog en Oudeschild afgedamd en ontstond de verbinding tussen het dorp De Waal en de hoge gronden van Tienhoven. Ten zuiden van de Bomendiek is de Langwaal nog steeds zichtbaar, als lager gelegen strook in het landschap.

Dorp De Waal

Aan de inrichting van de Waalder dorpskern is al die eeuwen weinig veranderd. Op een terp, grenzend aan het voormalige haventje aan het begin van de Bomendiek, vindt u de oude dorpsstraat met de grote kerk. Het dorp had vroeger meerdere winkels. Tot ver in de 19e eeuw waren er bijvoorbeeld twee broodbakkers, die ook een boerenbedrijf hadden. Verder waren er timmerlui, wagenmakers en een smid. 

Boeren en vissers

De Waal was ook eeuwenlang een dorp van boeren en zeelui. Sommigen waren zowel boer als zeeman. Er woonden grootschippers, stuurlui en matrozen van de grote vaart, maar ook vissers, schippers van kleine vrachtvaarders en commandeurs van de walvisvaart (18e eeuw). De boeren uit De Waal waren vooral schapenhouders, met een paar melkkoeien voor eigen gebruik. Hun hoofdproduct was schapenkaas. De Texelse schapenkaas werd al in de 15e eeuw via Kampen, over de IJssel, naar Duitsland verhandeld. Ook de Engelsen en Fransen waren belangrijke afnemers!